Stagiaire Iris Korvemaker onderzocht welke nieuwe vakgebieden en nieuwe visies er ontstaan binnen wetenschappelijke disciplines. Deze week: serendipiteit, oftewel de toevallige ontdekking.
Viagra, penicilline, röntgenstraling, champagne, vloeipapier, het theezakje en de psychedelische effecten van LSD zijn allemaal ontdekt door toeval. Zijn nieuwe visies en wetenschappelijke ontdekkingen te voorspellen of is het gebaseerd op toeval? Serendipiteit is de term die bedacht is voor onverwachte vondsten. Of zoals de Amerikaanse onderzoeker Julius H. Comroe omschrijft: “Serendipiteit is zoeken naar een speld in een hooiberg, en een leuke boerendochter vinden.” Wat zijn de toevallige ontdekkingen van het afgelopen jaar in de wetenschappelijke wereld en kan je een milieu creëren, waarbij serendipiteit stimuleert?
Universiteit Utrecht doet een toevallige ontdekking
In november 2014 haalde Universiteit Utrecht het nieuws. Scheikundigen ontdekte bij toeval een nieuw soort batterij die langer mee gaat en bovendien lichter en veiliger is dan onze huidige batterijen. Ze waren bezig met hun onderzoek naar materialen om waterstof reversibel op te slaan, maar vonden een manier om lithiumboorhybride bij kamertemperatuur duizend keer geleidender voor ionen te maken. Hierdoor hoef je niet meer te werken met de vloeibare elektrolyt, maar met een vaste stof. Ook al duurt het nog twintig jaar voordat de batterijen op de markt komen, het is een grote ontdekking in de wetenschap. In 2013 ontdekten bij toeval onderzoekers van de Northwestern University dat schadelijke chemicaliën die tijdens de winning van goud uit erts worden gebruikt, vervangen konden worden door zetmeel. Door zetmeel te gebruiken in plaats van cyanide kan de goudwinning met veel minder milieubelasting plaatsvinden, volgens de onderzoekers. Uitstekende voorbeelden van serendipiteit.
Serendipiteit geeft waarde
Maar wanneer is nou iets serendipiteit? Steven Johnson, schrijver van het boek Where good ideas come from, denkt dat serendipiteit een onverwachte ontdekking is, waarvan je pas achteraf kan toeschrijven of het serendipiteit is. Het moet namelijk iets waardevols zijn, een nieuw inzicht leveren. Het ontstaan van iets nieuws gaat gepaard met veel mislukkingen. Pas door verbanden te leggen tussen losse momenten, kan er iets betekenisvol ontstaan, ofwel serendipiteit. Maar hoe creëer je een omgeving, waarbij het verbanden leggen tussen losse momenten en het krijgen van nieuwe visies wordt gestimuleerd? Informatietechnoloog Saskia van Uffelen vertelde afgelopen in het Knack Magazine: “Bedrijven moeten zich afvragen wat bijvoorbeeld de impact van 3D-printing zal zijn op hun sector. Pas als de juiste agendapunten en een langetermijnplanning op tafel liggen, kunnen verrassende ideeën uitgroeien tot uitvindingen die misschien onze economie redden. Een goede bedrijfscultuur kan zorgen voor serendipiteit”. Filosoof Jos Kessels ziet design als een manier om anders naar vraagstukken te kijken. “Ga in gesprek met de designers en hoor wat het verhaal achter hun design is. Dan pas besef je hun manier van denken, hun manier van eerst anders naar vraagstukken kijken in plaats van 'direct naar oplossingen/antwoorden zoeken”. Hierdoor ontstaat innovatie en dit kan alleen ontstaan in een gezonde omgeving voor vrijdenkers.
Generatie Y
Volgens Joeri van den Bergh, trendwatcher, speelt serendipiteit een belangrijke rol in het leven van twintigers en dertigers. “Jongeren zijn op zoek naar onverwachte ontdekkingen, in een wereld waar alles voorspelbaar is geworden.” Zullen deze vrijdenkers, die op zoek zijn naar serendipiteit, leiden tot meer ontdekkingen in de wetenschap? Dat zullen we pas achteraf kunnen zeggen, volgens de definitie van Steven Johnson.
Voorgaande blog
> Introductie: Nieuwe wetenschappen (18-12-2014)
> Gelukswetenschappen (25-12-2014)
> Nanotechnologie (01-01-2015)
> Interdisciplinaire studies (08-01-2015)
> Verdwijnen van geesteswetenschappen (15-01-2015)
> Theorieloze wetenschap (22-01-2015)
> Hypes en trends in de wetenschap (29-01-2015)
