Nobelprijzen
"Koester je darmflora, boost je immuunsysteem", dit soort slogans staan op de voorpagina van lifestylemagazines of verpakking van yoghurtjes. Dat is een recente ontwikkeling, bacteriën hebben vanuit de historie gezien een slechte naam. Vroeger dacht men dat bijna alle ziektes veroorzaakt werden door bacteriën. Logischerwijs dacht de arts Christiaan Eijkman eerst dat bacteriën de oorzaak waren van de ziekte beriberi. Later besefte hij dat onvolwaardige voeding de boosdoener was. Dit inzicht lag aan de basis van de ontdekking van vitamines en daarom kreeg hij in 1929 de Nobelprijs. De levende natuur is vaak complexer dan gedacht. Dr. ir. Willem van Schaik legt uit dat dat ook geldt voor de relatie tussen onze gezondheid en bacteriën.
Deze micro-organismen zijn de meest diverse levensvorm op aarde en ze zijn overal. Ook, en misschien wel juist, op en in ons lichaam. Vooral de bacteriën in onze darmen, de microbiota of darmflora, spelen een belangrijke rol in ons leven. Gelukkig weten we hier steeds meer over en kunnen we invloed uitoefenen op de samenstelling. Uiteindelijk gaat het om een balans tussen goede en slechte bacteriën.
Nooit alleen
Bacteriën zitten in en op ons lichaam (voor welke soort waar zit, een mooie infographic); van de vingertoppen tot in de darmen. In die zin ben je dus nooit alleen. De honderdduizendmiljard bacteriën in de darmen alleen al, hebben tien keer zoveel cellen als de rest van het menselijk lichaam en honderd keer zoveel genen. Qua genen verschillen wij mensen niet zoveel van elkaar, maar onze microbiota samenstelling is uniek. Om meer te weten te komen over de invloed op onze gezondheid willen onderzoekers die samenstelling graag vaststellen. Dat kan door bacteriën op kweek te zetten, maar het grootste deel is niet kweekbaar. Door het DNA in kaart te brengen - sequencing - kunnen wetenschappers toch uitvinden met welke bacteriën ze te maken hebben. Zo is men er achter gekomen dat de microbiota van een baby heel anders zijn dan die van een volwassene of van een bejaarde. Maar wat zijn de effecten daarvan?
Dik door je darmflora
Dat onze darmbacteriën een grote invloed hebben op de gezondheid is duidelijk. Ze verteren ons voedsel, nemen vitamines op en maken essentiële stoffen aan. Tevens speelt de darmflora een essentiële rol bij ons immuunsysteem. Steeds meer ziekten worden ermee geassocieerd: obesitas, eczeem, MS, astma en zelfs depressie. Maar, waarschuwt Van Schaik, associatie en correlatie is nog geen oorzakelijk verband. Toch is de relatie tussen overgewicht en de microbiota wél wetenschappelijk aangetoond.
Het bewijs kwam van een mooie proefopzet. Eerst nam men speciale muizen die 'steriel' zijn bij de geboorte, zij hebben bacterie-vrije darmen. Het mooie hieraan is dat de onderzoekers er zelf gekozen bacteriën in kunnen stoppen. In dit geval kozen ze voor een humane poeptransplantatie, een oplossing gemaakt van menselijke feces wordt aan de muizen gegeven. Er waren twee groepen muizen, eerst kregen ze allebei een gezond dieet. Na de transplantatie kreeg de ene groep (A) een ongezond westers dieet - veel vet en suiker - en de tweede groep (B) bleef op het gezonde dieet. Daarna kwam het vervolgexperiment, met weer twee groepen aanvankelijk steriele muizen. Nu kreeg de ene groep (C) een poeptransplantatie met feces van groep A en de andere groep (D) feces van groep B. Hierna gingen ze op hetzelfde dieet, toch kwam groep C sneller aan dan groep D, omdat ze andere darmbacteriën hadden. Blijkbaar is ook de samenstelling van de microbiota een factor in het ontstaan van overgewicht.
Poep, het bruine goud?
Poeptransplantatie of transfusie lijkt een medische doorbraak te worden. Patiënten met chronische diarree, veroorzaakt door de bacterie Clostridium difficile, een mogelijk dodelijke ziekte, hebben er veel baat bij. De Clostridium bacterie is vaak antibioticaresistent en een poeptransfusie is dan nog de enige optie. Verdunde poep van een gezonde donor wordt dan met een sonde ingebracht. Patiënten herstellen in 90% van de gevallen. Toch kan poeptransplantatie ook gevaarlijk zijn als de donor niet zo gezond is als gedacht en virussen zo kan overbrengen. Dus, don't try this at home!
Bacteriën zijn nooit alleen maar slecht of goed, het gaat om een balans, daar komen we steeds meer over te weten. Zo bleek uit onderzoek van de Wageningen Universiteit dat huilbaby's een andere darmflora samenstelling hebben, met meer proteobacteriën, die pijn en ontstekingen veroorzaken, dan baby's die weinig huilen. Huilbaby's hadden ook minder bifidobacteriën, die een pijnstillend effect hebben. Mogelijk kunnen probiotica een behandeling zijn in de toekomst. Meer weten over de rol van bacteriën op gezondheid en Van Schaiks eigen onderzoek naar hun rol in het ontstaan van antibioticaresistentie? De lezing 'In balans met bacteriën' kun je nu terugkijken.
Volgende week in de Nobelprijzenreeks, prof. dr. Jack van Honk over de rol van hormonen in sociaal en emotioneel gedrag. Word je agressief van testosteron en ga je knuffelen van oxytocine?
